Ireneusz WIERZEJEWSKI - organizator i dyrektor pierwszego Szpitala Ortopedycznego w Polsce (1913), kierownik pierwszej Kliniki Ortopedycznej w Polsce (1923), współzałożyciel i pierwszy prezes Polskiego Towarzystwa Ortopedycznego (1928), współzałożyciel i pierwszy redaktor naczelny czasopisma Chirurgia Narządów Ruchu i Ortopedia Polska (1928). Urodził się 23 marca 1881 r. w Kozłowie koło Buku w Wielkopolsce. Ojciec jego, Władysław, był nadleśniczym. Matka, Maria z Moyzykiewiczów, zmarła w jego dzieciństwie. Do szkoły ludowej uczęszczał w Buku, a następnie ukończył wyższą szkołę realną G. Bergera w Poznaniu. Jednak warunki finansowe nie pozwoliły mu wtedy na studia wyższe, myślał zresztą początkowo o wykształceniu politechnicznym. Podjął więc tzw. „rok praktyczny” w fabryce Cegielskiego, przyuczając się w formierstwie, lejarstwie – jak wtedy nazywano odlewnictwo, stolarstwie, ślusarstwie, tokarstwie i kowalstwie. Stąd być może jego późniejsze zamiłowanie do projektowania i konstruowania aparatów ortopedycznych i protez oraz jego zręczności manualnej, tak nieodzownej dla chirurga ortopedy. W roku 1903 rozpoczął studia na uniwersytetach niemieckich: początkowo w Gryfii, potem w Berlinie i Würtzburgu, a od 1907 r. w Monachium. W tym okresie działał w niepodległościowych organizacjach filareckich. W dniu 14 czerwca 1908 r. zdał egzamin państwowy i został lekarzem. Pod koniec studiów praktykował w Klinice Ortopedycznej u czołowego ówcześnie ortopedy prof. Fritza Langego. Ten polecił go profesorowi Konradowi Biesalskiemu na i asystenta i 1 sierpnia 1909 r. podjął pracę w Berlińsko - Brandenburskim Zakładzie Leczniczo - Wychowawczym dla Kalek. Tam też nastąpiło ostateczne ukształtowanie się Ireneusza Wierzejewskiego jako ortopedy. Szkolił wówczas swą technikę operacyjną, zajmował się szeroko pojętym usprawnianiem, konstruował sprzęty ortopedyczne i protezy. Uznanie w świecie medycznym przyniosło mu skonstruowanie stołu ortopedycznego do gipsowania miednicy. O jego osiągnięciach na tym polu niech świadczy fakt, że Niemieckie Towarzystwo Opieki nad Ułomnymi powierzyło mu organizację działu techniki ortopedycznej na Wszechświatowej Wystawie Higienicznej w Dreźnie w 1911 r. W tym czasie napisał pierwsze prace naukowe, łącznie z pracą doktorską, obronioną 3 czerwca 1910 r. na Uniwersytecie w Lipsku, na temat wrodzonych ubytków kości łokciowej. W 1910 r. ożenił się z Walentyną Ślążykówną i z tego małżeństwa miał dwie córki i syna. Wszystkie dzieci w przyszłości zostały lekarzami. Pod koniec pobytu Wierzejewskiego w Berlinie miało miejsce zdarzenie, które zaważyło na całej jego późniejszej działalności, a pośrednio miało wpływ na losy ortopedii polskiej. Poznał wówczas Helenę Gąsiorowską, właścicielkę dóbr na Bytyniu. W wyniku ich spotkania powstała idea stworzenia w Poznaniu nowoczesnej placówki leczniczej na wzór Zakładu Biesalskiego. W roku 1911 Wierzejewski osiedlił się na stałe w Poznaniu, a fundacja Gąsiorowskich powierzyła mu 2 miliony marek niemieckich na organizację szpitala ortopedycznego w Poznaniu, przy ul. Alejowej 7. Poznański Zakład Ortopedyczny im. B. S. Gąsiorowskiego został otwarty w kwietniu 1913 r. i rozwijał swą pełną działalność aż do wybuchu i Wojny Światowej. Dnia 15 marca 1915 r. Wierzejewski został powołany do Armii Niemieckiej na stanowisko doradczego ortopedy V Armii i dowódcy XIII Szpitala Fortecznego, w jaki zamieniono Zakład Gąsiorowskich. W tym czasie działał też nad organizacją przyszłej polskiej służby sanitarnej, współpracował przy założeniu Polskiego Czerwonego Krzyża. Funkcje w armii niemieckiej pozwoliły mu na zabezpieczenie i uchronienie przed wywiezieniem do Niemiec zmagazynowanych w Poznaniu olbrzymich ilości materiałów sanitarnych i sprzętu. Wybuch Powstania Wielkopolskiego zastał dzięki niemu dobrze przygotowaną bazę sanitarną i ludzi. Dnia 27 grudnia 1918 r. wstąpił ochotniczo do Armii Wielkopolskiej, a 4 stycznia 1919 roku został mianowany przez Komisariat Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu naczelnym lekarzem powstańców wielkopolskich i następnie inspektorem sanitarnym wojsk wielkopolskich w stopniu generała podporucznika. W ciągu kilku miesięcy zorganizował stojącą na najwyższym poziomie służbę sanitarną, wykazując wielki talent organizatorski i znajomość zagadnień wojskowych mimo, że w wojsku nigdy zawodowo nie służył. W dniu 1 kwietnia 1920 r. został mianowany szefem sanitarnym i Armii na Froncie Wschodnim. Dwukrotnie został odznaczony Krzyżem Walecznych. z kolei 9 października 1920 r. otrzymał powołanie na stanowisko szefa sanitarnego na Poznań i Pomorze. W 1921 r. powierzono mu zorganizowanie pomocy sanitarnej i żywnościowej dla walczącego III Powstania Śląskiego, a w październiku tego samego roku przeszedł do rezerwy. W tym czasie rozpoczął się okres działalności uniwersyteckiej Ireneusza Wierzejewskiego. Od roku akademickiego 1921 / 1922 prowadził wykłady z ortopedii. Habilitował się 26 kwietnia 1922 r. na podstawie pracy: „O wrodzonych zmianach kręgosłupa”. Dnia 4 kwietnia 1923 r. został mianowany profesorem i kierownikiem pierwszej w Polsce Kliniki Ortopedycznej Uniwersytetu Poznańskiego, powstałej na bazie Zakładu Gąsiorowskich. Przez następne lata wykładał ortopedię i prowadził ćwiczenia ze studentami. Na lata 1923 - 1930 przypadła ożywiona działalność zawodowa, naukowa i społeczna. Wierzejewski kierował Zakładem Gąsiorowskich, prowadził zajęcia uniwersyteckie, publikował liczne prace w czasopismach krajowych i zagranicznych, brał czynny udział w zjazdach, udzielał się społecznie w różnych organizacjach na terenie Poznania i całego kraju. Dnia 11 marca 1928 roku został wybrany do Senatu II Rzeczpospolitej. Pozwoliło mu to na dalsze starania o zmianę systemu ubezpieczeń społecznych oraz wprowadzenie ustaw o opiece nad ułomnymi i kalekami. Temu tematowi poświęcił jedno ze swoich wystąpień w Senacie. W tym też roku zostały ukończone jego starania o powołanie towarzystwa ortopedycznego. W kwietniu 1928 r. podczas Zjazdu Chirurgów w Krakowie został wybrany przewodniczącym Tymczasowego Zarządu Polskiego Towarzystwa Ortopedycznego. W dniu 27 listopada 1928 r. odbył się w Poznaniu pierwszy Zjazd Ortopedów. Na Walnym Zebraniu został uchwalony Statut Polskiego Towarzystwa Ortopedycznego, a na pierwszego przewodniczącego powołano Ireneusza Wierzejewskiego. Ukazał się też pierwszy numer powstałej dzięki jego staraniom Chirurgii Narządów Ruchu i Ortopedii Polskiej, której został redaktorem wspólnie z doc. Wojciechowskim. Życie Wierzejewskiego nie ograniczało się tylko do działalności zawodowej, społecznej czy wojskowej. Był miłośnikiem i znawcą muzyki, grał na wielu instrumentach. W okresie studenckim organizował zespoły muzyki kameralnej. Miał też piękny głos i bardzo lubił śpiewać. Był jednym z założycieli Chóru Echo w Poznaniu. W 1929 r. wystąpiły pierwsze oznaki choroby, która miała doprowadzić Go do przedwczesnej śmierci. Zmarł na powolne zapalenie wsierdzia 8 marca 1930 r. w Klinice prof. Orłowskiego w Warszawie. Niestety, nie dożył 49 lat. Pogrzeb odbył się 13 marca w Poznaniu z honorami należnymi generałowi. Kilka dni po śmierci postać Ireneusza Wierzejewskiego opisał jego bliski i wieloletni współpracownik, doktor Michał Grobelski: „Była to natura iście renesansowa. Siłacz fizyczny o miękkim sercu i wrażliwym na niedolę ludzką, w przyjaźni wierny aż do samozaparcia nie znającego granic. Dusza rogata i nieustępliwa jeżeli chodziło o narodowość, o dobro Ojczyzny. Natura głęboko artystyczna, miłośnik śpiewu i muzyki, które ze znawstwem uprawiał. Niesłychanie ujmujący w obejściu, pełen humoru swoistego nie miał bodaj nieprzyjaciół osobistych. Społeczeństwo i Ojczyzna nie szczędziły mu za życia uznania, godności i tytułów. Istotną jego zasługą pozostanie jednakowoż, że był człowiekiem szlachetnym i wybitnym lekarzem. Dobrze zasłużył się Ojczyźnie”.
Małgorzata Wierusz-Kozłowska
Bibliografia: Łempicki A.: Ireneusz Wierzejewski (1881-1930), Chir. Narz. Ruchu Ortop. Pol., 1981, XLVI, 6, str.589-593 ; Łempicki A.: Ireneusz Wierzejewski twórca Ortopedii Poznańskiej, Księga Pamiątkowa w 85-lecie Ortopedii Poznańskiej, Poznań 1998, str. 19-39 ; Materiały własne, archiwum rodzinne.
