Stefan Kazimierz Malawski jest uznanym autorytetem w zakresie ortopedii i traumatologii polskiej oraz międzynarodowej. To wielka osobowość. Swym oddaniem ortopedii i aktywności zawodowej w pełni zasługuje na miano „budowniczego Szpitala Ortopedycznego w Otwocku”, jak również „twórcy Otwockiego Ośrodka Ortopedycznego” oraz „twórcy Szkoły Ortopedycznej”. Profesor był osobą, którą znali „wszyscy” ortopedzi okresu Jego aktywności zawodowej. Znaliśmy profesora zwykle jako osobę często zabierającą głos w dyskusji podczas spotkań ortopedycznych zróżnicowanego statusu. Wystąpienia i dyskusje prowadzone przez profesora były na ogół krytycznymi, ale niezwykle rzeczowymi. Wykłady swoje, zarówno krajowe jak i zagraniczne, opierał na olbrzymim liczbowo materiale klinicznym, co niekiedy wywoływało uczucie niedowierzania u nie znających profesora i Jego Otwockiego Ośrodka. Moje odczucie z okresu wczesnej drogi ortopedycznej lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, to „atakowanie” przez profesora referentów podczas posiedzeń ortopedycznych ośrodka warszawskiego. Budziło to powszechny niepokój przygotowujących prezentacje, a jednocześnie podnosiło poziom naukowy spotkań. Profesor był krytycznym względem prezentacji o wątpliwej zgodności z biologią leczenia. Zagadnienia biologii leczenia dominowały w Jego wystąpieniach, co wynikało z olbrzymiego doświadczenia i twórczej analizy swoich wyników leczenia. Profesor Malawski urodził się 26 grudnia 1920 r. w Rakowie na Ziemi Wileńskiej. Znak zodiaku Profesora to „Koziorożec”. Znak ten cechuje: „dążę do celu, jestem konserwatywny, zdyscyplinowany, wytrwały, ambitny”. Te wszystkie cechy w twórczym wydaniu Profesor posiadał. Był wymagającym przełożonym, wybuchowym, kontrowersyjnym, ale jednocześnie skutecznym mistrzem i niezwykle sprawnym operatorem. Nie tolerował „awanturnictwa operacyjnego”, co często z mocą podkreślał. Profesor Malawski studia rozpoczął na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu im. Króla Stefana Batorego w Wilnie w 1938 r., a następnie przeniósł się do Lwowa. Podczas studiów we Lwowie pracował pod kierunkiem dr Mariana Garlickiego w klinice kierowanej przez doc. Adama Grucę. Po wkroczeniu Niemców do Lwowa, przerwał studia i wrócił do rodzinnego Rakowa. Tam wstąpił do tworzącej się organizacji ZWZ – AK. Wkrótce został szefem sanitarnym ośrodka AK Raków. Organizował pracę. Gromadził potrzebny sprzęt sanitarno-opatrunkowy. Był wówczas lekarzem 13 Brygady AK Ziemi Wileńskiej od jej powstania do czasu zakończenia działań „Ostra Brama”. Szczęśliwie unikał aresztowań wyjeżdżając do Lublina, gdzie był Komendantem Placówki Wywiadu AK. Studia medyczne ukończył w 1946 r. na Uniwersytecie im. Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie. We wczesnych latach powojennych, w lipcu 1947 r. rozpoczął specjalizację z ortopedii w Centralnym Instytucie Chirurgii Urazowej pod kierunkiem prof. Adama Grucy. Praca w zakresie obrażeń kręgosłupa, których było wiele podczas odgruzowywania miasta, zaowocowała rozprawą doktorską pt: „Złamania i zwichnięcia kręgosłupa piersiowo-lędźwiowego na podstawie analizy 82 przypadków leczonych w Klinice Ortopedii w Warszawie”. Tematem pracy habilitacyjnej było opracowanie dotyczące ‘Uszkodzeń kręgosłupa szyjnego". W kwietniu 1955 r. po zakończeniu przewodu habilitacyjnego uzyskał tytuł naukowy docenta. Po kilku miesiącach otrzymał nominację na stanowisko kierownika Oddziału Ortopedycznego Centralnego Szpitala MON. W grudniu 1956 r. na własną prośbę został przeniesiony do rezerwy w stopniu majora, aby od stycznia 1957 r. rozpocząć pracę w Instytucie Gruźlicy celem zorganizowania pionu lecznictwa gruźlicy kostno-stawowej jako pracownik Instytutu Gruźlicy. Główne zainteresowania Profesora dotyczyły szeroko pojętej patologii kręgosłupa, a szczególnie gruźlicy, zapaleń nieswoistych, obrażeń i wad rozwojowych niezwykle trudnych wówczas do leczenia. Wychodził naprzeciw licznym wtedy epidemiom, gruźlicy i poliomyelitis, skutecznie zwalczając ich następstwa. Od stycznia 1957 r. rozpoczął pracę w Instytucie Gruźlicy. Od roku 1962 rozpoczęła się zasadnicza i niezwykle owocna praca u prof. Adama Grucy w Warszawskiej Klinice Ortopedycznej, w której był zastępcą kierownika Kliniki. Praktycznie epidemia gruźlicy kostno-stawowej stanowi historycznie genezę drogi zawodowej prof. Stefana Malawskiego i „Otwockiego Ośrodka Ortopedycznego”. Opracowania naukowe problematyki gruźlicy kostno-stawowej w Warszawskiej Klinice Ortopedycznej pod kierunkiem prof. A. Grucy zostały wdrożone w Sanatorium w Otwocku pod kierunkiem doc. Stefana Malawskiego, ówczesnego konsultanta krajowego ds. gruźlicy kostno-stawowej. Zespół pod kierunkiem doc. Stefana Malawskiego uzyskał nagrodę VI Wydziału Nauk Medycznych PAN za wypracowanie zasad i wyników leczenia gruźlicy kostno-stawowej. Organizacja pracy i biologia postępowania wypracowana przez profesora Stefana Malawskiego (radykalne wycięcie ogniska gruźliczego, osłona tuberkulostatykami, leczenie czynnościowe, skrócenie unieruchomienia, wczesny ruch jako bodziec biologiczny leczenia) została uznana jako Polska Szkoła leczenia gruźlicy kostno-stawowej. Zgłębiając tajniki leczenia gruźlicy kostno-stawowej, prof. Stefan Malawski z zespołem opracował zasady jej leczenia w zakresie stawu biodrowego, kolanowego oraz kręgosłupa z porażeniami lub niedowładami, doprowadzając do cofania się niedowładów. O wysokim poziomie ówczesnej organizacji i leczenia świadczy fakt przyjmowania przez Profesora Stefana Malawskiego licznych delegacji zarówno krajowych (ministerialnych) jak i zagranicznych (z Europy, Azji, Ameryki Północnej i Południowej), zwiedzających „Otwock”. Po opanowaniu epidemii gruźlicy kostno-stawowej w latach sześćdziesiątych nastąpił wzrost zachorowalności na bakteryjne zapalenie kości i stawów oraz powikłania zapalne narządu ruchu. Wyzwanie to podjął profesor Stefan Malawski wraz ze swoim doświadczonym zespołem. Widział potrzebę zorganizowania specjalistycznych ośrodków ukierunkowanych na leczenie problemów zapalnych ostrych i przewlekłych narządu ruchu pochodzenia endo- lub egzogennego. Zagadnienia te są nadal zainteresowaniem zespołu Otwockiego. W lipcu 1968 r. Profesor wygrał konkurs na Stanowisko Dyrektora Sanatorium Gruźlicy Kostno-Stawowej w Otwocku. Zrezygnował wówczas z pracy w Akademii Medycznej. Od tego czasu całe życie ortopedyczne związał z Otwockiem. Pełnił tam kolejne zaszczytne stanowiska: kierownik oddziału od 1973 r., wicedyrektor oraz dyrektor, kierownik Kliniki Ortopedycznej Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego od 1981 r. Osiągnięcia logistyczne prof. Stefana Malawskiego mają wyraz w wypracowaniu sugestii i skutecznym przekonaniu władz o potrzebie budowy nowego sanatorium (budynku obecnego szpitala). Budowa obiektu ruszyła dzięki Profesorowi w 1959 r. Roboty budowlane sanatorium zakończyły się w 1971 r. (po 12 latach). Profesor Stefan Malawski został mianowany wicedyrektorem ds. gruźlicy kostno-stawowej Wojewódzkiego Zespołu Traumatologii, Ortopedii i Rehabilitacji w Otwocku. (ówczesna nazwa szpitala). Profesor Stefan Malawski piastował stanowisko Kierownika Kliniki Ortopedii do 30 września 1991 r. Istotnym elementem działalności organizacyjnej Profesora było przeprowadzenie zmiany Patrona Szpitala. Uroczystość odbyła się 7 grudnia 1991 r., kiedy Szpitalowi Klinicznemu CMKP w Otwocku nadano imię prof. dr Adama Grucy. Pod kierunkiem Profesora wymiernie rozwijała się dydaktyka w Otwockim Ośrodku Ortopedycznym. Bardzo bogatą działalność naukową ośrodka otwockiego wyrażają liczne publikacje krajowe i zagraniczne. Profesor był autorem wydań książkowych: „Gruźlica kostno-stawowa” oraz trzytomowego dzieła „Spondyloortopedia”. Wkład Prof. Stefana Malawskiego w rozwój polskiej spondyloortopedii jest niezwykle twórczy. Wyrazem powszechnego uznania doświadczenia Profesora było wygłoszenie głównego referatu pt. „Leczenie uszkodzeń kręgosłupa” podczas X Zjazdu PTOiTr. w 1952r. Profesor wdrożył i opublikował nowatorskie metody w zakresie leczenia uszkodzeń kręgosłupa szyjnego, jak również operacyjnego nastawienia zastarzałych zwichnięć kręgosłupa szyjnego. Opracował również zasady leczenia wyprostnego uszkodzenia kręgosłupa szyjnego u ludzi młodych oraz leczenie zastarzałych uszkodzeń kręgosłupa. Opublikował nowa wersję klamry czaszkowej własnego pomysłu w 1951 r., która była i jest powszechnie stosowana w praktyce klinicznej. Prof. Stefan Malawski wprowadził leczenie operacyjne kręgosłupa stosując początkowo równolegle dostęp poprzez laminektomię i zupełnie nowy, dopiero opisany dostęp przednio-boczny. W 1951 r. wykonał pierwszych 5 operacji gruźlicy kręgosłupa przez kostotranswersektomię. W latach 50. metody te były najbardziej pionierskimi i radykalnymi w Europie i stały się wzorem dla wielu krajów, nie tylko europejskich. Jako pierwszy w kraju i jeden z pierwszych na świecie prof. Malawski zupełnie samodzielnie rozpoczął interwencje operacyjne na przedniej ścianie kanału kręgowego w paraplegii gruźliczej, które radykalnie zmieniły rokowanie w tym ciężkim powikłaniu. Profesor opracował własnego pomysłu dostęp do przedniej ściany kanału kręgowego w części szyjnej kręgosłupa i dostęp transiliakalny tylno-boczny do dwóch dolnych segmentów w części lędźwiowej, celem odbarczenia ognisk zapalnych. Metody operacyjnego leczenia gruźlicy kręgosłupa dopracowane przez Profesora znalazły zastosowanie w leczeniu zapaleń nieswoistych kręgosłupa i zostały opisane w Jego licznych publikacjach. Wykonał pierwsze w Polsce operacje nowotworów pierwotnych i przerzutowych kręgosłupa z porażeniami. Jako pierwszy w kraju, bo w roku 1958 – a może i pierwszy w świecie - rozpoczął operacyjne leczenie nowotworów kręgosłupa – przez wycinanie ich – i to zarówno pierwotnych jak i przerzutowych, z równoczesną stabilizacją segmentu przeszczepami. Wynikiem tego było wiele publikacji w piśmiennictwie krajowym i zagranicznym. Ponadto opracował oryginalny dostęp do stawu krzyżowo – biodrowego, umożliwiający radykalne wcięcie ogniska gruźliczego ze stawu. Podał technikę synowektomii totalnej w gruźlicy kolana z dostępu poprzeczno– rzepkowego. Po pobycie w Instytucie Ortopedii w Stanmore w Anglii u Campbella - Connolly'ego w 1962r. jako pierwszy ortopeda w Polsce zajął się operacyjnym leczeniem choroby dyskowej. Nowatorskim osiągnięciem klinicznym Profesora było wdrożenie w Polsce leczenia stenozy kanału kręgowego od 1969 r., co zostało opublikowane.
Kilka prac zostało poświęconych leczeniu kręgozmyku oraz wadom rozwojowym kręgosłupa. Wyniki te przedstawił na Kongresie SICOT w Wiedniu w 1963 r. i opublikował w niemieckim obszarze językowym. Z perspektywy lat widać, że działalność Prof. Stefana Malawskiego w Otwockim Ośrodku Ortopedycznym chlubnie i twórczo spełniła swoją rolę. Przyczynił się głównie do likwidacji epidemii gruźlicy kostno–stawowej przed laty, zajął poczesne miejsce w działalności naukowej i dydaktycznej kraju, utrzymywał szerokie kontakty naukowe poza Polską. Profesor był niekwestionowanym autorytetem w problematyce leczenia operacyjnego gruźlicy kostno - stawowej. Jak wspominał, wdrażał myśl Profesora Grucy – doszczętnego wycięcia ogniska zapalnego. Wprowadził liczne, nowatorskie i skuteczne metody leczenia operacyjnego patologii narządu ruchu. Wiele z nich stosowanych jest nadal. Zainspirował wdrożenie alogennych przeszczepów liofilizowanych, co stanowiło wówczas przełom w operacjach rekonstrukcyjnych. Uszanowanie biologii gojenia tkanek było mottem przewodnim pracy Profesora i podstawą powodzenia w leczeniu, czego uczył na licznych kursach CMKP. Zainspirował produkcję w kraju alogennych przeszczepów kostnych, wyjaławianych promieniami gamma i wykazał ich pełną przydatność kliniczną. Wykonanie tych prac przypada na okres badań nad tym zagadnieniem w świecie, stąd cytowanie prac prof. Malawskiego w najpoważniejszych, między innymi amerykańskich, czasopismach i monografiach. Dla kraju było to duże osiągnięcie, gdyż nie tylko oszczędzało chorym dodatkowego zabiegu, ale pozwoliło na szerokie stosowanie w ogóle przeszczepów kostnych w schorzeniach ortopedycznych. Miało to szczególne znaczenie w ortopedii dziecięcej, ponieważ u dzieci możliwość pobrania własnych przeszczepów jest ograniczona. W końcu lat 70. opracował własną metodę operacyjnego leczenia złuszczenia głowy kości udowej, tzw. „osteotomię krzyżakową”, która jest już dziś dość powszechnie stosowana w kraju i spopularyzowana za granicą. W celu umożliwienia szerokiego dostępu od boku do połączenia krzyżowo – lędźwiowego i masy bocznej kości krzyżowej opracował i ogłosił w prasie krajowej i zagranicznej własny dostęp do tej okolicy przez przecięcie tylno – górnej części talerza wraz z przyczepami mięśni grzbietu. Wraz z zespołem patologów zainicjował hodowlę tkanek i oznaczenie na komórkach z hodowli wrażliwości na cytostatyki. Wyniki tych badań opublikowano w dwóch pracach. Opracował również szereg narzędzi specjalistycznych – instrumentariów, jak nowy typ klamry czaszkowej, aparaty i płytki kompresyjne, aparaty do wydłużania kończyn itp., które wprowadził następnie do praktyki operacyjnej. Profesor Malawski jako wieloletni członek Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Ortopedycznego i Traumatologicznego, w tym przez dwie kadencje wiceprezes, a następnie prezes Towarzystwa, wprowadził liczne, konstruktywne zmiany statutowe. Ufundował również insygnia władzy – złocony łańcuch prezesa. Profesor Stefan Malawski uporządkował pracę Polskiego Towarzystwa Ortopedycznego i Traumatologicznego. Z jego inspiracji na Walnym Zebraniu Członków PTOiTr. w 1978 r. we Wrocławiu podjęto decyzję, by funkcję Prezesa można było pełnić tylko przez 2 kadencje. Dostosował skład osobowy Zarządu Głównego do ram, które obowiązują obecnie we wszystkich Towarzystwach Europejskich. Wprowadził nowoczesny Statut Towarzystwa i był znawcą zawartych w nim przepisów. Opracował regulamin Walnego Zebrania Członków Polskiego Towarzystwa Ortopedycznego i Traumatologicznego, co miało ogromne znaczenie w podejmowaniu decyzji w sytuacjach spornych w trakcie obrad. Profesor był najstarszym aktywnym ortopedą polskim. Jego osiągnięcia są znaczące i trwałe. Zespół, który wyszkolił i wychował zasługuje na szczególne uznanie. Są to bowiem w pełni ukształtowani w sztuce ortopedycznej lekarze. Profesor Stefan Malawski był człowiekiem, który miał swoje zdanie zarówno w sprawach ortopedii jak i sprawach o znacznie szerszym znaczeniu. Dotyczy to jego zapatrywań na sprawy społeczne, wartości etyczne i moralne. Poczucie patriotyzmu miał zaszczepione już w latach młodości. Uroczystość 80-lecia urodzin Profesora uświetniona była sesją naukową w SPSK im. prof. A. Grucy w Otwocku, placówce, która została stworzona przez profesora. W uroczystości wzięli udział liczni goście z kraju i z zagranicy, szczególnie z Ukrainy, którzy się tam kształcili. Profesor Stefan Malawski pracował w szpitalu w Otwocku od 1968 r. W latach 1968 - 1973 był dyrektorem i kończył budowę szpitala. Stanowisko Kierownika Kliniki Ortopedii CMKP piastował w latach 1980 -1991. Po odejściu na emeryturę nadal był czynny zawodowo, dydaktycznie i konsultacyjnie przez wiele lat. W dalszym ciągu brał czynny udział w zajęciach dydaktyczno - szkoleniowych Kliniki. Zawsze można było liczyć na Jego pomoc. Chętnie udzielał cennych wskazówek, które wypływały z ogromnego doświadczenia jakie posiadał przy rozstrzyganiu trudnych diagnostycznie chorób ortopedycznych. Brał aktywny udział w posiedzeniach Warszawskiego Oddziału PTOiTr. Jako członek honorowy naszego Towarzystwa był zapraszany na spotkania Sekcji Naukowych PTOiTr. Jego osoba była mile postrzegana zarówno na zebraniach i sympozjach naukowych, jak i towarzyszących im spotkaniach towarzyskich. Wymierne zasługi prof. Malawskiego w rozwoju Ośrodka Otwockiego znalazły wyraz w licznych wyróżnieniach i godnościach. Okręgowa Izba Lekarska nadała Profesorowi odznaczenie Laudabilis, wręczone w 2006 r. Polskie Towarzystwo Lekarskie nadało Profesorowi znamienne odznaczenie „Zasłużony – Polskie Towarzystwo Lekarskie” w tym samym roku. Prof. Malawski został podniesiony do godności Doctora Honoris Causa AM w Lublinie. W macierzystym, nowo zmodernizowanym szpitalu CMKP SPSK w Otwocku utrwalono zasługi Profesora nadaniem Jego imienia auli. Za wielki honor poczytuję sobie możliwość bliższego poznania Profesora Malawskiego w Jego okresie emerytalnym, jak również korzystanie z Jego życzliwych, mądrych uwag. Zmarł po długiej i ciężkiej chorobie 23 października 2012r. Pożegnanie i odprowadzenie Profesora Stefana Malawskiego do grobu rodzinnego nastąpiło na warszawskim cmentarzu 30. 10. 2012 r. Pożegnaliśmy na zawsze Budowniczego Szpitala Ortopedycznego w Otwocku, Twórcę Szkoły Ortopedycznej, wielkiego Lekarza wrażliwego na ludzkie cierpienie, życzliwego człowieka, cenionego i wymagającego przełożonego oraz skutecznego Mistrza – Nauczyciela.
Wojciech Marczyński
